Daerah Kuala Muda: Sejarah Pusat-Pusat Pentadbiran Kota Kuala Muda dan Sungai Petani 1905-1957

Daerah Kuala Muda: Sejarah Pusat-Pusat Pentadbiran Kota Kuala Muda dan Sungai Petani 1905-1957 membincangkan beberapa peristiwa penting yang telah membentuk sejarah Daerah Kuala Muda dalam tempoh masa 50 tahun pertama, sejak pengenalan sistem pentadbiran moden Kedah pada 1905 sehingga kemerdekaan Tanah Melayu pada 1957. Ianya mengetengahkan perkembangan pusat pentadbiran Daerah Kuala Muda, iaitu, Kota Kuala Muda dan Sungai Petani. Penceritaan bermula dengan menunjukkan transformasi Kota Kuala Muda dari sebuah wilayah feudal kepada sebuah pusat pentadbiran moden. Perkembangan sejak tahun 1905 juga telah memperlihatkan penubuhan beberapa buah pejabat awam termasuk pelantikan pegawai kerajaan untuk menguruskan tugas hal ehwal pentadbiran daerah tersebut. Buku ini juga memfokuskan kemunculan Sungai Petani sebagai pusat pentadbiran baru pada 1915 untuk menggantikan Kota Kuala Muda. Ia telah membabitkan pembinaan sebuah pekan baharu, termasuk jalan raya, jalan kereta api, binaan bangunan serta pembukaan dan penerokaan tanah untuk pertanian dan perladangan.

Daerah Kuala Muda di negeri Kedah, terletak di lembah antara dua sungai utama, iaitu Sungai Muda dan Sungai Merbok. Daerah tersebut merupakan sebuah daerah yang penting kerana sejarah lampaunya. Di sebelah selatan Sungai Muda terletaknya Seberang Perai (Province Wellesley) dan di sebelah utara pula ialah Daerah Pendang. Di sebelah barat laut ialah Daerah Yan dan di timur laut pula Daerah Sik. Dari pesisiran pantai barat menuju ke kawasan pedalamannya dan merentasi ke kawasan bukit-bukau ialah sempadan Rehman, di mana sempadan Thailand bertemu dengan sempadan Negeri Perak. Gunung Jerai yang merupakan gunung tertinggi di Kedah turut terletak di Daerah Kuala Muda. Daerah Kuala Muda juga merupakan sebuah daerah pertanian seperti kawasan lain di Kedah. Penanaman padi, getah, kelapa sawit serta perikanan merupakan aktiviti utama penduduk di sini. Pada suatu ketika, Daerah Kuala Muda juga terkenal sebagai lokasi sumber-sumber galian seperti bijih besi dan timah. Namun, kedua-dua sumber ini telah semakin berkurangan. Akibat proses modenisasi, beberapa industri ringan telah wujud di daerah ini. Bandar Sungai Petani telah muncul sebagai bandar utama dan pusat pentadbiran di Daerah Kuala Muda. Pekan-pekan kecil bagi daerah ini ialah pusat pentadbiran lama, iaitu Kota Kuala Muda, Semeling, Merbok, Bedong, Jeniang, Gurun, Tikam Batu, Sungai Lalang, Bukit Selambau dan Tanjung Dawai.

Kota Kuala Muda merupakan petempatan yang mempunyai sebuah pelabuhan pedalaman kecil yang penting. Kota Kuala Muda pernah juga dijadikan sebagai ibu kota sementara, iaitu ketika di bawah pentadbiran kekuasaan Siam antara tahun 1821 sehingga tahun 1842. Oleh itu, di bawah pentadbiran moden juga Kota Kuala Muda turut menjadi pusat pentadbiran pada tahun 1905. Namun menjelang satu dekad kemudian, atas sebab-sebab tertentu, semua urusan pentadbiran di Kota Kuala Muda telah dipindahkan ke pekan Sungai Petani, iaitu pekan yang baru muncul di bahagian tengah daerah ini. Dengan itu, berakhirlah peranan Kota Kuala Muda sebagai pusat pentadbiran moden daerah itu. Walaupun Kota Kuala Muda berperanan sebagai pusat pentadbiran dalam tempoh masa yang singkat, namun, tidak dinafikan bahawa segala urusan pentadbiran moden Daerah Kuala Muda bermula dari Kota Kuala Muda. Jika dibandingkan dengan Kota Kuala Muda, Sungai Petani merupakan sebuah pekan baharu yang telah meningkat dengan pesat sebagai pusat pentadbiran dan pusat komersial yang mengagumkan. Kini, bandar Sungai Petani merupakan bandar kedua terpenting selepas bandar Alor Setar, iaitu ibu kota negeri Kedah.

Buku ini berdasarkan beberapa laporan tahunan negeri Kedah, fail Setiausaha Kerajaan (SUK), Laporan Lembaga Kebersihan (Sanitary Board), Laporan Pejabat Tanah Kuala Muda dan dokumen-dokumen lain termasuk laporan akhbar. Dokumen-dokumen ini merupakan sumber utama bagi kajian ini. Tidak seperti negeri-negeri Melayu Bersekutu, yang terdapat banyak maklumat mengenainya sejak British mula bertapak, rekod-rekod mengenai pentadbiran negeri Kedah hanya mula disimpan secara teratur selepas pegawai British, G.C. Hart yang dahulu dilantik untuk menjawat jawatan di Siam oleh kerajaan British India. Beliau kemudian menggantikan W.J.F Williamson sebagai Penasihat Kewangan di Kedah pada tahun 1905. Sejak itulah segala maklumat mengenai negeri Kedah termasuk daerah-daerahnya telah didokumenkan secara teratur, dikumpulkan serta diterbitkan dalam bentuk laporan-laporan tahunan. Mujurlah, beberapa surat-menyurat Sultan Abdul Hamid Halim Shah telah dikekalkan dan merupakan sumber maklumat yang agak penting dari aspek sosioekonomi dan keadaan pentadbiran negeri Kedah selama 15 tahun pada akhir kurun ke-19 dan beberapa tahun awal pada kurun ke-20.