Dinamika Undang-Undang Tanah Adat di Negeri Sembilan: Perkembangan dan Isu Undang-Undang

Dinamika Undang-Undang Tanah Adat di Negeri Sembilan: Perkembangan dan Isu Undang-Undang melihat pengaruh undang-undang tanah adat ketika era pentadbiran British di Negeri Sembilan dan perkembangannya selepas era tersebut sehingga kini, tatkala amalan tanah adat sedia ada adalah berdasarkan kepada kerangka undang-undang tanah adat yang telah pun berusia hampir satu abad. Amalan eksklusif di Negeri Sembilan menggariskan bahawa tanah adat ialah mana-mana tanah di bawah hak milik (geran) pejabat tanah yang disahkan perkataan “Tanah adat” (Customary Land) dalam Suratan Hakmilik dan Buku Daftar Hakmilik tanah tersebut.

Tanah-tanah yang dibuka oleh penghijrah-penghijrah Adat Perpatih dari Minangkabau adalah secara berkelompok. Justeru, pentadbiran tanah sebelum kedatangan British adalah tertakluk kepada undang-undang adat yang diuruskan oleh Buapak dan Lembaga. Keunikan Adat Perpatih ialah sifatnya yang matrilineal iaitu yang berasaskan nasab sebelah ibu. Tradisi adat menetapkan secara umumnya bahawa pihak perempuan berhak mewarisi tanah adat. Hal ini menimbulkan perbezaan yang sangat ketara dalam peraturan adat di Negeri Sembilan kerana dalam peraturan ini, terdapat cara tertentu dalam urusan pembukaan, pemilikan serta peraturan dalam pembahagian sebidang tanah.

Peraturan tanah adat di daerah tertentu Negeri Sembilan yang mengamalkan Adat Perpatih ditadbir mengikut peraturan adat yang telah dipertahankan sekian lama. Bermula daripada pentadbiran informal melalui kata-kata perbilangan, pepatah dan sebagainya. Semasa era kolonial, peruntukan institusi informal menjelaskan bahawa tujuan pengusahaan tanah pusaka itu sendiri adalah untuk memberi asas ekonomi keluarga sahaja. Adat ini sebenarnya memastikan setiap isi rumah mempunyai halaman, sawah, ladang getah dan dusun buah-buahan walaupun dalam keluasan yang terhad dan terpencil.

Sistem tanah adat ini membahagikan tanah kepada tiga kategori iaitu tanah pusaka, tanah carian bujang dan tanah carian suami isteri. Dalam isu tanah pusaka, peraturan tanah adat sememangnya meletakkan wanita dalam sesuatu suku sebagai pewaris kepada pemilikan tanah adat. Walaupun demikian, tanah ini masih dianggap sebagai milik suku berkenaan dan bukan hak milik mutlak individu. Perlu ditekankan di sini, hak waris lelaki dalam Adat Perpatih sebenarnya tidak pernah dinafikan. Ini kerana, hak pewarisan bukan hak mutlak waris perempuan tersebut. Seorang lelaki adat yang ideal mampu berdikari dan tidak mengharapkan pergantungan kepada harta pusaka ibunya. Pada dasarnya, sifat berdikari seorang lelaki yang boleh mencari dan mengusahakan harta sendiri menjadi satu faktor yang menyebabkan pewarisan tanah adat diberikan kepada waris perempuan.

Namun begitu, mereka masih boleh mengusahakan dan mengambil hasil daripada tanah adat tersebut. Lebih menarik lagi, dalam keadaan tertentu hak lelaki untuk menjadi penghuni sepanjang hayat (life occupant) kepada tanah adat juga diiktiraf. Ini bererti, waris lelaki sama ada yang terdiri daripada anak lelaki ataupun saudara lelaki seibu sebapa boleh didaftarkan dalam geran sebagai penghuni sepanjang hayat di samping waris wanita yang hidup, yang didaftar sebagai pemilik harta tanah adat tersebut. Ini kerana, adat melarang waris lelaki mewarisi tanah pusaka tetapi adat tidak pernah melarang waris lelaki mengambil hasil daripada tanah tersebut.

Masyarakat adat menitikberatkan kepentingan waris perempuan kerana perempuan dikatakan sebagai “kunci maruah” kepada suku. Kedudukan istimewa untuk mewarisi tanah ini diberikan oleh peraturan tanah kepada pewaris perempuan kerana merekalah yang melahir dan mendidik generasi dalam suku dan sewajarnya mereka diberi perlindungan. Tanah pusaka yang diwarisi melalui peraturan adat ini sebagai jaminan hidup, khususnya jika mereka sudah tiada tempat bergantung. Perubahan dalam sistem pentadbiran tanah adat telah mula berkembang dan melalui satu evolusi sedari zaman pentadbiran British.